Catatan Bahasa Sunda "Undak Usukna Basa"

Undak Usukna Basa

            Aya ni boga sangkaan, yen kiwari dina jaman demokrasi, ku sabab jelema sarua hakna, basa ge kudu sarua bae nu dipake ku unggal jelema teh. Nyaeta basa kasar. Tapi ari rereana mah pamadeganana teh lain kitu.

            Tetela hakna unggal jelema di negara demokrasi kudu sarua, tapi ku sabab hakna tea, kudu sili kajenan. Silih hormat deuih. Ari dina basa Sunda, pikeun ngajenan sarta ngahormat baturan teh nyaeta basa lemes. Geuning omongan urang kanu sahandapeun atawa kanu leuwih ngora ti urang oge sok diselapan kecap-kecap basa lemes, contona :

Mangga calik !” (Moal enya kasemah : gek diuk !” atawa “Bus Asup !”, sanajan semah teh leuwih  ngora atawa taksiran urang sahandapeun urang ngan teu make leutong. “Mangga dieueut !”(Moal enya kasemah nu teu pasti loma : “Rat geura inum!”)

            Ku sabab eta undak-usukna basa teh masih perlu keneh dipake. Ari anu disebut undak-usukna basa teh nya eta : panta-pantana basa anu teu sarua kasiatnya, teu sarua sumpanana jeung dina prakna nyarita urang kudu ngingeutkeun kaayaanana (umur jelema nu di caritakeun) jadi ku urang babakuna perlu ditengetkeun.

1. Naha nu dibawa nyarita jeung nu dicaritakeun teh saluhureun, sasama atawa sahandapeun nu nyarita ?
2. Naha nu dibawa nyarita teh geus loma pisan, wawuh meueusan anyar panggih ?

Undak-usukna basa jaman kiwari ngawengku :

I.                 Basa cohag

II.               Basa kasar

III.             Basa Panengah

IV.            Basa sedeng (Basa lemes pikeun nu ngahormat)

V.              Basa lemes

Baheula mah undak-usukna basa teh aya 6 panta, nyaeta nu 4 tadi ditambah ku basa cohag jeung basa luhur. Tapi jaman ayeuna mah basa cohag teh dipakena ngan keur nyarekan. Lamun urang keur ambek (contona). Basa luhur geus jarang, nu make anu teu mareunah, anu matak hina sarta ngarendahkeun darajat manusa.

Ayeuna urang titenan sarupa-sarupana

1.      Basa kasar (basa wajar atawa basa loma). Istilah basa kasar saenyana teu meureunah,leuwih hade disebut basa wajar atawa basa loma.

Ari dipakena kabatur anu geus loma. Pikeun nyaritakeun batur nu sejen geus loma deuih.

Contona :

Geus beunang itungan teh, euy ?

Naha silaing lain kamari teu sakola ?

Ari si wardi teh geus cageur ?

Ka nu jadi kolot oge teu kurang anu sok make basa loma bae, pangpangna di kalangan rayat biasa, upamana “Har geuning aya ema ! Geus lila ma ? Mawa naon eta teh ?”

2.      Basa Panengah

Basa panengah dipakena ka batur nu sahandapeun, pikeun nyaritakeun sasama anu teu loma atawa sahandapeun.

Contona :

“Bu, geus sina dahar mang Kardi teh ?” saur Pa Mantri geureuhna.

“Aya artos alit, cing nukeuran, Mang!” (ku sabab hayang ngahormat tea, kasahandapeun oge make basa campuran lentangna, lentang sedeng basana diselapan ku kecap-kecap lemes)

“Ulah waka mulang ayeuna tuh, mang ? (Kapanyawah upamana)

3.      Basa sedeng (Basa lemes pikeun nu ngahormat)

Basa sedeng tumerepna ka awak sorangan atawa kanu lian anu kira-kira satahapan jeung nu nyarita, lamun nyarita jeung saluhureun.

Contona :

Abdi teu acan neda

Enjing abdi bade mios teh

Rorompok abdi tebih ti dieu

Pun anak teu tiasa ka sakola, margi udur

Katerangan

Mun taya basa sedengna, nu dipake teh basa wajarna bae contona :

Abdi mah awaking ku hareudang mani teu tiasa di baju

Harita abdi hudang teh subuh-subuh

Ku abdi ditawar lima rupia

(Jadi ulah ngadaban maneh saperti : Abdi gugah tabuh genep)

4.      Basa Lemes

Ieu dipakena kasaluhureun jeung kanu tacan wawuh pikeun nyaritakeun saluhureun.

Contona :

Iraha pisumpingeunana Uwa teh ?

Dupi Bapa iraha tea bade angkat ka Amerika teh ?

Naha telakan teh teu dicandak (ku pawadana)

Upama digambarkeun mah kieu, bagana undak-usukna basa sunda teh

1. Basa cohag

biasana dipake ka sato atawa dina silih carekan.

Hulu ucing, cokor embe, bangus sia djst.